အစားအစာရပိုင်ခွင့်သည် လူတိုင်းအတွက် ပိုမိုကောင်းမွန်သော အာဟာရရရှိစေရန်အတွက် အစွမ်းထက်သည့် ကိရိယာတစ်ခု ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် လူတိုင်း လုံလောက်သော၊ ဘေးအန္တရာယ်ကင်းရှင်းသော၊ အာဟာရပြည့်ဝသော အစားအစာများကို ရရှိသည့် တရားမျှတပြီး တန်းတူညီမျှသော ကမ္ဘာတစ်ခုကို ပုံဖော်ပေးသည်။ နိုင်ငံပေါင်း ၁၇၂ နိုင်ငံအတွက် ဥပဒေအရ တရားဝင်သော ဤလူ့အခွင့်အရေးသည် အစိုးရများနှင့် အခြားသက်ဆိုင်သူများအား ငတ်မွတ်မှုကို ကာကွယ်ရန်နှင့် အစားအစာဖူလုံရေးနှင့် အာဟာရပြည့်ဝရေးတို့ကို အာမခံရန်အတွက် တိကျခိုင်မာသည့် လုပ်ဆောင်ချက်များကို ဆောင်ရွက်ရန် လိုအပ်သည်။

အစားအစာရပိုင်ခွင့်က အာဟာရပြည့်ဝရေးအတွက် အဘယ်ကြောင့် အရေးပါသည့် ကိရိယာဖြစ်ပါသလဲဆိုသည့် အချက်များကို အောက်ပါအတိုင်း ရှင်းပြနိုင်သည်-

• လုပ်ဆောင်ရန် မူဘောင်တစ်ခုကို ချမှတ်ခြင်း: အစားအစာရပိုင်ခွင့်သည် အစိုးရများနှင့် အခြားသက်ဆိုင်သူများအတွက် လူတိုင်း လုံလောက်သော အစားအစာရရှိစေရန် ၎င်းတို့၏ တာဝန်ဝတ္တရားများကို ဖြည့်ဆည်းပေးရန်အတွက် ရှင်းလင်းသော မူဘောင်တစ်ခုကို ပံ့ပိုးပေးသည်။ ၎င်းတွင် အာဟာရပြည့်ဝပြီး ကွဲပြားသော အစားအစာများကို ရရှိနိုင်စေရန်နှင့် တတ်နိုင်သောစျေးနှုန်းဖြင့် ရရှိစေရန်၊ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာနှင့် စီးပွားရေးအရ အစားအစာရရှိနိုင်မှုတို့ကို သေချာစေခြင်းတို့ ပါဝင်သည်။

• တာဝန်ယူမှု၊ တာဝန်ခံမှုကို မြှင့်တင်ပေးခြင်း: အစားအစာရပိုင်ခွင့်ကို အသိအမှတ်ပြုခြင်းဖြင့် တစ်ဦးချင်းနှင့် ရပ်ရွာလူထုတို့သည် အစိုးရများနှင့် အခြားတာဝန်ရှိသူများကို ၎င်းတို့၏ တာဝန်ဝတ္တရားများ ဖြည့်ဆည်းပေးရန်အတွက် တာဝန်ခံမှု၊ တာဝန်ယူမှုကို တောင်းဆိုနိုင်သည်။ ၎င်းအခွင့်အရေး ချိုးဖောက်ခံရသည့်အခါ ဥပဒေအရ အရေးယူခြင်းများလည်း ပါဝင်နိုင်သည်။

• အာဟာရချို့တဲ့မှု၏ အဓိက အရင်းအမြစ်များကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းခြင်း: အစားအစာရပိုင်ခွင့် ချဉ်းကပ်မှုသည် ဆင်းရဲမွဲတေမှု၊ အရင်းအမြစ်များ မရရှိမှုနှင့် ခွဲခြားဆက်ဆံမှုကဲ့သို့သော အာဟာရချို့တဲ့မှု၏ အရင်းခံအကြောင်းအရင်းများကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရန် အလေးပေးသည်။ ဤ ပြည့်စုံသော ချဉ်းကပ်မှုသည် အာဟာရအခြေအနေကို ရေရှည်တိုးတက်အောင် လုပ်ဆောင်ရန်အတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်သည်။

• အစွန်အဖျားရောက် အသိုင်းအဝိုင်းများကို စွမ်းဆောင်ရည်မြှင့်တင်ပေးခြင်း: လူ့အခွင့်အရေးအခြေခံ အစားအစာဖူလုံရေး ချဉ်းကပ်မှုသည် ပါဝင်မှုနှင့် စွမ်းဆောင်ရည်မြှင့်တင်မှုကို ဦးစားပေးပြီး အစွန်အဖျားရောက် အသိုင်းအဝိုင်းများအနေဖြင့် ၎င်းတို့၏ အစားအစာနှင့် အာဟာရဖူလုံရေးကို ထိခိုက်စေသော ဆုံးဖြတ်ချက်များတွင် ပါဝင်ခွင့်ရှိစေရန် သေချာစေသည်။

• ရေရှည်တည်တံ့သော စိုက်ပျိုးရေးနှင့် စားနပ်ရိက္ခာစနစ်များကို မြှင့်တင်ခြင်း: အစားအစာရပိုင်ခွင့်ကို အကောင်အထည်ဖော်ခြင်းသည် ပိုမိုကောင်းမွန်သော ထုတ်လုပ်မှု၊ ပိုမိုကောင်းမွန်သော အာဟာရ၊ ပိုမိုကောင်းမွန်သော ပတ်ဝန်းကျင်နှင့် ပိုမိုကောင်းမွန်သော ဘဝတို့အတွက် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ စိုက်ပျိုးရေးနှင့် စားနပ်ရိက္ခာစနစ်များကို ပြောင်းလဲရန် လိုအပ်သည်။ ၎င်းတွင် ရေရှည်တည်တံ့သော စိုက်ပျိုးရေး လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများကို မြှင့်တင်ခြင်း၊ အစားအစာစွန့်ပစ်မှုကို လျှော့ချခြင်းနှင့် အာဟာရပြည့်ဝသော အစားအစာများကို တန်းတူညီမျှ ရရှိစေခြင်းတို့ ပါဝင်သည်။

• ရေရှည်တည်တံ့သော ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုပန်းတိုင်များ (SDGs) ကို အောင်မြင်ရန် အထောက်အကူပြုခြင်း: အစားအစာရပိုင်ခွင့်သည် ရေရှည်တည်တံ့သော ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုပန်းတိုင်များ၊ အထူးသဖြင့် SDG 2 (ငတ်မွတ်မှုပပျောက်ရေး) နှင့် SDG 3 (ကျန်းမာရေးကောင်းမွန်ခြင်းနှင့် သာယာဝပြောရေး) တို့နှင့် နီးကပ်စွာ ဆက်စပ်နေသည်။ အစားအစာရပိုင်ခွင့်ကို ဦးစားပေးခြင်းဖြင့် နိုင်ငံများသည် ဤပန်းတိုင်များကို အောင်မြင်ရန် သိသိသာသာ တိုးတက်မှုများ ပြုလုပ်နိုင်သည်။

နိဂုံးချုပ်အနေဖြင့် အစားအစာရပိုင်ခွင့်သည် ဥပဒေရေးရာ သဘောတရားတစ်ခုမျှသာ မဟုတ်ဘဲ၊ လုပ်ဆောင်ရန် မူဘောင်ချမှတ်ခြင်း၊ တာဝန်ယူမှု၊ တာဝန်ခံမှု မြှင့်တင်ခြင်း၊ အဓိက အရင်းအမြစ်များကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းခြင်း၊ အစွန်အဖျားရောက် အသိုင်းအဝိုင်းများကို စွမ်းဆောင်ရည်မြှင့်တင်ပေးခြင်း၊ ရေရှည်တည်တံ့သော စိုက်ပျိုးရေးနှင့် စားနပ်ရိက္ခာစနစ်များကို မြှင့်တင်ခြင်းနှင့် ရေရှည်တည်တံ့သော ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုပန်းတိုင်များကို အောင်မြင်ရန် အထောက်အကူပြုခြင်းဖြင့် လူတိုင်းအတွက် ပိုမိုကောင်းမွန်သော အာဟာရကို ရရှိစေရန်အတွက် အစွမ်းထက်သည့် ကိရိယာတစ်ခု ဖြစ်သည်။

ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှု၊ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများ ဆုံးရှုံးခြင်းနှင့် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာကုန်သွယ်မှုတို့သည် အပင်ကျန်းမာရေးကို ခြိမ်းခြောက်နေသည့် အဓိကစိန်ခေါ်မှုများဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့သည် ကမ္ဘာ့စားနပ်ရိက္ခာဖူလုံရေးနှင့် လူ့အခွင့်အရေးများအပေါ် သိသိသာသာ သက်ရောက်မှုရှိသည်။

၁။ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှု (Climate Change) ၏ ခြိမ်းခြောက်မှုများ

• ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုနှင့် သဘာဝနှင့် လူသားတို့၏ လုပ်ဆောင်မှုများသည် ဂေဟစနစ်များကို ပြောင်းလဲစေပြီး ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများကို ထိခိုက်စေကာ ပိုးမွှားများအတွက် ပေါက်ပွားရာနေရာသစ်များကို ဖန်တီးပေးသည်။ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကြောင့် ပိုးမွှားများ ပိုမိုတိုးပွားလာခြင်း၊ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများ ဆုံးရှုံးခြင်း၊ ဂေဟစနစ်များ ယိုယွင်းပျက်စီးခြင်းနှင့် ရေရှားပါးခြင်းတို့သည် စားနပ်ရိက္ခာဖူလုံရေးနှင့် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှုများကို ထိခိုက်စေပြီး အတင်းအကြပ် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်ရခြင်းကိုပင် ဖြစ်စေနိုင်သည်။ အပင်ပိုးမွှားများ အစုလိုက်အပြုံလိုက် ပေါက်ပွားခြင်းသည် လူတို့၏ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှု၊ စီးပွားရေး၊ အစားအစာရရှိနိုင်မှု၊ အရည်အသွေးနှင့် ဈေးနှုန်းများအပေါ် ဆိုးရွားစွာ သက်ရောက်မှုရှိနိုင်သည်။ [၅]

• ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှု၊ သဘာဝအရင်းအမြစ်များကို ရေရှည်မတည်တံ့စွာ စီမံခန့်ခွဲမှုနှင့် ပတ်ဝန်းကျင်ညစ်ညမ်းမှုတို့ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ ပျက်စီးမှုများသည် လူ့အခွင့်အရေးအားလုံးကို တိုက်ရိုက် သို့မဟုတ် သွယ်ဝိုက်၍ဖြစ်စေ အနုတ်လက္ခဏာဆောင်သော သက်ရောက်မှုများ ရှိစေသည်ဟု ကုလသမဂ္ဂ အထွေထွေညီလာခံ ဆုံးဖြတ်ချက် A/76/L.756 က အသိအမှတ်ပြုထားသည်။ [၆]

• ကျန်းမာသောအပင်များသည် ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကို တိုက်ဖျက်ရာတွင် အဓိကအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ပြီး ဂေဟစနစ်လုပ်ဆောင်ချက်များကို ထိန်းသိမ်းကာ လူတိုင်းအတွက် စားနပ်ရိက္ခာဖူလုံရေးနှင့် အာဟာရကို အာမခံပေးသည်။ [၃]

၂။ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများ ဆုံးရှုံးခြင်း (Biodiversity Loss) ၏ ခြိမ်းခြောက်မှုများ

• ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများ ဆုံးရှုံးခြင်းသည် ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုနှင့် ဆက်စပ်နေပြီး ဂေဟစနစ်များကို ပြောင်းလဲကာ ပိုးမွှားများအတွက် နေရာသစ်များ ဖန်တီးပေးသည် [၅]။

• ပိုးမွှားများသည် ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများကို တိုက်ရိုက်ထိခိုက်စေပြီး ကပ်ရောဂါဖြစ်ပွားနိုင်ခြေကို တိုးစေသည်။ ကျန်းမာသော ပတ်ဝန်းကျင်အတွက် အရေးပါသော ဝတ်မှုန်ကူးပေးသည့် သတ္တဝါများ၊ သဘာဝ ပိုးမွှားရန်သူများနှင့် အခြားသက်ရှိများကို ပိုးသတ်ဆေးနှင့် အဆိပ်သင့်ပစ္စည်းများ အသုံးပြုခြင်းက ထိခိုက်စေနိုင်သည် [၉]။

• One Health ချဉ်းကပ်မှုအရ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများ ထိန်းသိမ်းခြင်း၏ အရေးပါသော ရှုထောင့်တစ်ခုမှာ အပင်များကို ပိုးမွှားများမှ ကာကွယ်ခြင်းဖြစ်သည်။ One Health ချဉ်းကပ်မှုသည် လူသား၊ ပြည်တွင်းနှင့် တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်များ၊ အပင်များနှင့် ကျယ်ပြန့်သော ပတ်ဝန်းကျင် (ဂေဟစနစ်များအပါအဝင်) တို့၏ ကျန်းမာရေးသည် အချင်းချင်း နီးကပ်စွာ ချိတ်ဆက်နေပြီး အပြန်အလှန် မှီခိုနေကြောင်း အသိအမှတ်ပြုသည်။ [၉]

• သဘာဝအရင်းအမြစ်များကို ရေရှည်မတည်တံ့စွာ စီမံခန့်ခွဲမှုသည် ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများ ဆုံးရှုံးခြင်းကို ဖြစ်စေပြီး ဂေဟစနစ်များမှ ပံ့ပိုးပေးသော ဝန်ဆောင်မှုများ ကျဆင်းခြင်းသည် လူ့အခွင့်အရေးအားလုံးကို ထိခိုက်စေသည် [၆]။

၃။ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာကုန်သွယ်မှု (Global Trade) ၏ ခြိမ်းခြောက်မှုများ

• ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ခရီးသွားလာမှုနှင့် နိုင်ငံတကာ ကုန်သွယ်မှုများ တိုးမြှင့်လာခြင်းကြောင့် စိုက်ပျိုးရေးသီးနှံများ၊ အပင်များ၊ အပင်ထွက်ကုန်ပစ္စည်းများနှင့် ထိန်းချုပ်ထားသော ပစ္စည်းများ ရွှေ့ပြောင်းသွားလာမှုများ ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ ဤအခြေအနေများသည် ပိုးမွှားများ ၎င်းတို့၏ မူရင်းပတ်ဝန်းကျင်မှ နေရာအသစ်များသို့ ရောက်ရှိရန် လမ်းကြောင်းများ ဖြစ်လာသည်။ ပေါ်ပေါက်လာသော အပင်ရောဂါများ၏ ထက်ဝက်သည် ခရီးသွားလာမှုနှင့် ကုန်သွယ်မှုမှတစ်ဆင့် ပျံ့နှံ့သည် [၈]။

• ၎င်းသည် ဒေသခံအပင်များ၊ သီးနှံများနှင့် ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများကို ကြီးမားစွာ ထိခိုက်စေပြီး အစားအစာထောက်ပံ့မှုကို ဆိုးရွားစွာ သက်ရောက်မှုရှိစေကာ လူတို့၏ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှုအပေါ် ဆိုးကျိုးများ ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ အပင်ပိုးမွှားများကြောင့် စိုက်ပျိုးရေးထွက်ကုန်များတွင် ကုန်သွယ်မှုဆုံးရှုံးမှုသည် နှစ်စဉ် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၂၂၀ ဘီလီယံကျော် တန်ဖိုးရှိသည်။ ကျူးကျော်ပိုးမွှားများကြောင့် ကမ္ဘာ့စီးပွားရေးဆုံးရှုံးမှုသည် အနည်းဆုံး အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၇၀ ဘီလီယံ ရှိသည် [၈]။

• ဥပမာအားဖြင့်၊ ငှက်ပျောပင်ကို ဒုက္ခပေးသော Tropical Race 4 ရောဂါသည် နိုင်ငံပေါင်း ၂၁ နိုင်ငံတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ငှက်ပျောခြံများတွင် သီးနှံထွက်နှုန်း 100% အထိ ဆုံးရှုံးစေခဲ့သည်။ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ကုန်သွယ်မှုနှင့် ခရီးသွားလာမှုကြောင့် ရောဂါပျံ့နှံ့မှုသည် စားနပ်ရိက္ခာဖူလုံရေးနှင့် အစားအစာရရှိပိုင်ခွင့်အပေါ် ဆိုးရွားစွာ သက်ရောက်မှုရှိသည် [၂၅]။

စားနပ်ရိက္ခာဖူလုံရေးနှင့် လူ့အခွင့်အရေးအပေါ် သက်ရောက်မှုများ ဤခြိမ်းခြောက်မှုများအားလုံးသည် အပင်ကျန်းမာရေးကို ထိခိုက်စေခြင်းဖြင့် စားနပ်ရိက္ခာဖူလုံရေးနှင့် လူ့အခွင့်အရေးများကို တိုက်ရိုက် ထိခိုက်စေသည်။

• နှစ်စဉ် ကမ္ဘာ့စားနပ်ရိက္ခာသီးနှံများ၏ ၄၀ ရာခိုင်နှုန်းအထိ အပင်ပိုးမွှားများကြောင့် ဆုံးရှုံးရပြီး ၎င်းသည် စားနပ်ရိက္ခာဖူလုံရေးနှင့် အာဟာရကို ဆိုးရွားစွာ ထိခိုက်စေကာ အစားအစာရရှိပိုင်ခွင့်ကိုလည်း ထိခိုက်စေသည် [၇]။

• အပင်ကျန်းမာရေးမကောင်းခြင်းနှင့် ပိုးမွှားစီမံခန့်ခွဲမှု မသင့်လျော်ခြင်းတို့သည် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှု၊ စီးပွားရေး၊ စားနပ်ရိက္ခာဖူလုံရေးနှင့် အာဟာရကို ထိခိုက်စေသည်။ ၎င်းတို့သည် စီးပွားရေးအရင်းအမြစ်များကို ကုန်ခမ်းစေပြီး အပင်များနှင့် သီးနှံများကို ဘေးကင်းစွာ နယ်စပ်ဖြတ်ကျော် ကုန်သွယ်ခြင်းကို ဟန့်တားသည် [၁၂]။

• လုံလောက်သော အစားအစာရရှိပိုင်ခွင့်ကို အပင်ကျန်းမာရေးကို ပတ်ဝန်းကျင်နှင့်အညီ ကောင်းမွန်စွာ စီမံခန့်ခွဲခြင်းဖြင့် ကာကွယ်ထားသော သန့်ရှင်း၊ ကျန်းမာပြီး ရေရှည်တည်တံ့သော ပတ်ဝန်းကျင်တွင်သာ ပြည့်စုံနိုင်သည်။ အပင်ကျန်းမာရေးသည် လုံလောက်သော အစားအစာရရှိပိုင်ခွင့်ကို ထိခိုက်စေသောကြောင့် သန့်ရှင်းသောပတ်ဝန်းကျင်ရရှိပိုင်ခွင့်နှင့် အမြင့်ဆုံးရရှိနိုင်သော ကျန်းမာရေးစံနှုန်းရရှိပိုင်ခွင့်ကဲ့သို့သော အခြားလူ့အခွင့်အရေးများနှင့်လည်း ဆက်စပ်နေသည် [၃]။

အချုပ်အားဖြင့်ဆိုရသော် ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှု၊ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများ ဆုံးရှုံးခြင်းနှင့် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာကုန်သွယ်မှုတို့သည် အပင်ပိုးမွှားများ ပျံ့နှံ့မှုကို တိုးမြှင့်စေခြင်း၊ ဂေဟစနစ်များကို ပျက်စီးစေခြင်းနှင့် စိုက်ပျိုးရေးထုတ်လုပ်မှုကို လျော့ကျစေခြင်းဖြင့် အပင်ကျန်းမာရေးကို ပြင်းထန်စွာ ခြိမ်းခြောက်နေသည်။ ဤအရာများသည် ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ လူများအတွက် စားနပ်ရိက္ခာဖူလုံရေးနှင့် အခြေခံလူ့အခွင့်အရေးများဖြစ်သည့် အစားအစာရရှိပိုင်ခွင့်နှင့် ကျန်းမာသောပတ်ဝန်းကျင်ရရှိပိုင်ခွင့်တို့ကို တိုက်ရိုက်ထိခိုက်စေသည်။